Het is gewoon keihard om op jonge leeftijd je moeder te verliezen

Aan het woord: Susan van der Beek over haar reis na jong ouderverlies

Als je twee jaar bent en je moeder komt te overlijden, hoe leef je dan verder? Zonder herinneringen, maar wel met een gemis dat je zelf nog niet begrijpt. Hoe beleef je dat als kind, hoe kun je kinderen hiermee helpen en wat kun je tegenkomen op oudere leeftijd? Aan het woord hierover is Susan van der Beek begeleider van de EvE Foundation in Middelburg en auteur van het boek Hartmama waarin ze haar weg beschrijft na het vroege overlijden van haar moeder. Nu is Susan 61 jaar en kijkt ze terug op haar reis.

 

Ik was twee jaar toen mijn moeder overleed

Mijn moeder is overleden aan kanker toen ze 31 jaar was. Haar ziekte begon toen ik een paar maanden oud was. Op eerste kerstdag 1964 is ze overleden, ik was toen twee jaar oud. We werden een aantal maanden opgevangen door familie en de zus van mijn moeder is bij ons ingetrokken en heeft een jaar voor ons gezorgd. Mijn vader hertrouwde in 1966.

 

Op zoek naar mijn lakschoentjes

Mijn tweede moeder heeft altijd mijn moeder erbij gehouden. Er stond een foto en we mochten altijd over haar praten. Mijn eerste echte confrontatie met het besef van de dood van mijn moeder was een aantal jaren na haar dood in de zandbak waar ik vertelde over de bruiloft van mijn ouders en over mijn jurkje en lakschoentjes die ik aanhad. Eén van de kinderen zei toen: ‘dat kan helemaal niet want als je ouders trouwen dan ben jij nog niet geboren.’ Ik begreep dit niet en thuis ben ik op zoek gegaan naar mijn lakschoentjes.

 

Straf van God

Op mijn negentiende was er ook zo’n pijnlijke confrontatie. Ik ging naar een religieus jongerenkamp in het buitenland. Een jongen bestempelde daar kanker als een straf van God. Ik kon alleen maar huilen en weglopen. Ik besefte toen wel dat het verlies van mijn moeder groot was en dat ik daar iets mee moest doen. Maar wat? Het was een andere tijd. Hulpverlening was er niet en zeker niet op het gebied van jong ouderverlies. Voor iedereen leek het alsof wij weer een compleet gezin waren waar alles goed ging.

 

Een derde kind heeft mijn moeder nooit gekregen

Ik heb pas hulp gezocht rond mijn dertigste. Tijdens de therapie gingen alleen bij mij toen alle luiken dicht. Na een paar sessies ben ik gestopt. Ik moest dichter bij mijn gevoel komen, maar ik wilde het alleen snappen en verwerken via mijn hoofd. Pas na de geboorte van mijn derde kind kwam ik in een soort depressie. Ik wist nog dat ik toen dacht met mijn baby in mijn arm: ‘Een derde kindje dat heeft mama nooit gekregen.’ Toen ben ik veel gaan lezen over jong ouderverlies, praten met mijn vader, yoga gaan doen en ben ik gaan wandelen.

 

Pas later toen ik zelf bij Phoenix de opleiding van drie jaar tot begeleider heb gevolgd, kon ik mijn verdriet voelen. Ook realiseerde ik me hoeveel ik gedragen heb om mijn ouders maar niet te belasten met mijn gemis. Ik heb mijn puberteit overgeslagen, iets wat ik later ook hoorde van andere lotgenoten.

 

Hartmama

Uiteindelijk resulteerde mijn reis in het boek Hartmama dat ik heb uitgegeven in 2019. Ik wilde het verhaal over mijn moeder de wereld laten ingaan. Toen het manuscript af was overleed mijn vader aan een hartstilstand. Ik had hem zo graag het eerste exemplaar willen geven. Troostend was wel dat op de dag van de boekpresentatie op mijn scheurkalender het gedicht stond van Ida Gerhardt: de Gestorvene. ‘Zeven maal om de aarde te gaan, als het zou moeten, op handen en voeten, zeven maal, om die ene te groeten die daar lachend te wachten zou staan.’ Een prachtig gedicht dat toevallig ook in mijn boek stond. Het voelde alsof mijn beide ouders erbij waren. Veel later dacht ik, misschien is het ergens ook een soort van oké dat mijn vader er niet meer bij was. Hij heeft mij ruimte gegeven, zo voelt dat. Het was voor hem ook pijnlijk en verdrietig geweest.

 

Zondagskind

Doordat ik uiteindelijk ben gaan rouwen kon ik ook weer liefde voelen voor mijn moeder en ook haar liefde voor mij. Mijn eigen moederschap heeft mij daarbij geholpen. Door naar mijn kinderen te kijken, dacht ik ook dat zij zo naar mij moet hebben gekeken. Dat was helend. Achteraf voel ik me wel een zondagskind in de zin dat er weer nieuw geluk kwam doordat mijn vader hertrouwde. Stel je voor dat je een tweede moeder krijgt die je niet wilt. Voor mij en mijn broer is een nieuw nest gebouwd. Dat maakt wel dat ben ik ben uitgegroeid tot wie ik ben.

 

Ouderverlies, hoe jonger hoe beter?

Een groot misverstand rondom jong ouderverlies is dat mensen denken dat hoe jonger je bent, hoe minder herinneringen je hebt, hoe gemakkelijker het is om die ouder te missen. Wat je niet kent, kun je het ook niet missen, is de simpele redenering. Rouwen om een ouder die je nooit hebt gekend, brengt unieke uitdagingen met zich mee. Het verdriet en gemis zijn er, maar de herinneringen zijn vaag en onsamenhangend. Het begrip van anderen kan ontbreken, omdat ze denken dat je niet kunt rouwen om wat je niet hebt gekend. Ik herinner me dat ik als jong meisje tegen mijn tweede moeder zei: ‘Ik wou dat ik uit jouw buik geboren was’. Ik snapte het niet. Hoe krijg je dat ook als jong kind bij elkaar in je hoofd?

 

Met de kennis van nu weet ik dat als er later een nieuw samengesteld gezin komt, er altijd een plek blijft die niet vervuld is en ook nooit meer vervuld kan worden. Deze onderlaag blijft bestaan in het nieuwe gezin, er is als het ware een fundament van verlies. Dat is vaak wat mensen zich onvoldoende realiseren. Ook blijven mensen denken dat als je als jongere je verdriet niet toont, dat het wel goed met je gaat. Maar dat is een overlevingsmechanisme. Belangrijk blijft dat het kind of de jongere het wel kan blijven delen.

 

Wat helpt?

Het kan helpend zijn om deel te nemen aan een lotgenotenprogramma zoals bij EvE Foundation of individuele therapie te volgen. Het belangrijkste is dat je de ruimte creëert om het erover te hebben.

 

Verhalen delen

Een gesprek aangaan over je overleden ouder, kan ook prima met een oom of tante of lieve buurvrouw of vriend. Als jij die volwassene bent in de omgeving van een kind of jongere die een ouder verloren heeft: Het kan terloops. Vlieg het zware onderwerp licht aan. De broer van mijn vader deed dit bijvoorbeeld op een hele mooie manier. Altijd als ik hem zag noemde hij de naam van mijn moeder. Het is lastig om herinneringen op te halen als je geen herinneringen hebt. Zoek mensen op die wel herinneringen hebben, haal die verhalen op en voel daarbij geen schroom.

 

Een zwart wit foto ingekleurd

Diezelfde oom heeft het verhaal over mijn moeder ook aan mijn kinderen verteld. Ik kon het niet weghouden van mijn kinderen, maar wilde ook hun tere kinderzieltjes beschermen. En toen vertelde mijn oom het. Ik had inmiddels een zwart wit foto van mijn moeder laten schilderen in kleur. Dat schilderij heb ik toen aan mijn kinderen laten zien.

 

Haar trouwjurk is mijn schat

Hoe eerder je herinneringen ‘ophaalt’ bij familie, hoe langer de verhalen met je meereizen. Voor mij zijn de verhalen van mijn familie over mijn moeder, foto’s, sieraden en ook haar trouwjurk mijn schatten. Daarom wel het advies aan ouders die weten dat ze gaan overlijden. Laat iets na, video boodschappen, brieven, je stem. Dat heb ik zo gemist.

 

Harde beelden, het is gewoon keihard

Mijn boek Hartmama heb ik opgebouwd uit drie delen: het verhaal van mijn moeder, tekeningen over emoties die je als kind kunt voelen als je een ouder verliest en oefeningen. Sommige mensen vonden de tekeningen in het boek hard. Dat klopt ook, maar het is gewoon keihard je moeder te verliezen. Daar hoeven we geen doekjes om te winden. Incasseer het maar. Juist het gesprek voeren over deze beelden, kan helpend zijn.

 

Rouwen is zo uniek als een vingerafdruk

Tot slot wil ik nog aangeven dat ieder op zijn eigen manier rouwt. Rouw is zo uniek als je vingerafdruk. Ik ben blij dat jongeren van nu steeds vaker hun eigen manieren vinden om hier mee om te gaan. Zoveel jonger dan ik zijn ze zich al bewust van hun rouwproces. Het verlies van een ouder als kind of jongere gaat nooit meer weg. Maar als je er eerder mee aan de slag gaat dan neem je het misschien wel op een lichtere manier mee in je leven. Dat is wat ik jongeren gun.

 

Ken je jongeren die tussen de 14 en 24 jaar zijn en een of beide ouders zijn verloren, dan is de EvE Foundation er. Meer informatie zie evefoudation.nl

 

Het boek Hartmama kun je bestellen via www.susanvanderbeek.nl/boek/