En we noemen dat dan een nieuw gezin…
Karin den Hollander over rouw en samengestelde gezinnen
“Toen ik 17 jaar was, overleed mijn moeder en werd ik meteen volwassen. Mijn eerste zorg ging uit naar mijn vader en mijn zusje.”
Aan het woord is Karin den Hollander directeur van Stichting Stiefacademie en begeleider van de EvE Foundation.
Eigen ervaring
“Na de dood van mijn moeder kreeg mijn vader een nieuwe relatie en ontstond mijn eerste kennismaking met een stiefmoeder en een samengesteld gezin. Toen ik zelf begin dertig was, werd ik verliefd op een weduwnaar met twee jonge kinderen.”
De nieuwe partner was meer dan welkom
“Na de dood van mijn moeder werd mijn vader, tijdens een vakantie, verliefd op een gescheiden vrouw. Ik was erbij en was meteen blij met haar. Dat is niet standaard. De meeste kinderen hebben daar veel moeite mee. Het voelde voor mij als een verlichting van mijn taken en ik kon weer even kind zijn zonder de verantwoordelijkheid te hoeven dragen voor het geluk van mijn vader en zusje. Iets waar ik me de tijd daarvoor heel druk om maakte. Helaas heeft hun relatie het niet gered. Na vier jaar moesten we afscheid van haar nemen.”
Je ex-stiefmoeder
“Het betekende voor mij weer afscheid nemen. Dat hebben we gedaan door elkaar een brief te schrijven die zij ondertekende met ‘je ex-stiefmoeder’. Klinkt hard als ik het zo zeg, maar het was luchtig bedoeld, dat paste helemaal bij onze humor. Door haar vertrek ontstond er wel weer een nieuwe situatie of de oude situatie was weer terug. Ik werd dan weer een belangrijkere vrouw in huis en voelde me weer voor alles verantwoordelijk, terwijl ik eigenlijk met andere dingen bezig zou moeten zijn, zoals mijn eigen liefdespad als jongere met alles wat er bij die leeftijd hoort.”
Stukje mensenrecht kwijt: het recht op kind-zijn
“Later heb ik ingezien dat door alles wat ik heb meegemaakt mijn kind-zijn abrupt werd afgebroken. Door de ziekte en het overlijden van mijn moeder, de zware periode en het verdriet van mijn vader, de verantwoordelijkheden voor huishouden en het gevoel van ‘de boel bij elkaar moeten houden’. Dat werd even lichter toen mijn vader een vriendin had en kon ik even bijkomen. Maar het werd acuut weer actief op het moment dat zij vertrok. Je ontwikkelt je zo niet goed doordat natuurlijke fasen van opgroeien doordrenkt zijn met verdriet en overleven en verantwoordelijkheden op een manier die niet bij die leeftijd hoort. Mijn pubertijd had ik sowieso al overgeslagen omdat mijn moeder al lang ziek was. Een tijd lang stond de zorg voor anderen voorop en kwam ik (zelf)zorg tekort, die eigenlijk nog hard nodig is voor een middelbare scholier die daarna eigenlijk zorgeloos en vrij wil kunnen uitvliegen uit het ouderlijk nest.”
Tweede samengestelde gezin
“Toen ik begin 30 was kreeg ik een relatie met een weduwnaar met twee kinderen van 15 en 12 jaar. Toen werd ík stiefmoeder. En ik had het voorbeeld van mijn eigen leuke stiefmoeder voor ogen: zo wilde ik ook zijn voor deze lieve kinderen zonder moeder. Ik had mezelf voorgenomen: ik moet niet op de plek van de moeder gaan zitten en ik gaf mezelf de opdracht: ‘Ik mag nooit weggaan’, want dat had ik zelf meegemaakt. De kinderen missen al hun moeder dus ik kan ze niet ook nog eens in de steek laten. Weer dat verantwoordelijkheidsgevoel. Hier speelde mijn eigen ervaring natuurlijk volop mee. Maar daarmee stelde ik hele hoge eisen aan mezelf.”
In de steek laten kon niet
“Het was niet gemakkelijk. Jij vindt een man leuk, maar zit de rest van zijn omgeving wel op jou te wachten? Hoe is het voor haar ouders, haar vriendinnen? En de belangrijkste mensen: zijn kinderen! Deze omgeving krijg je er als ‘relatiegeschenk’ bij. Het maakte mij best onzeker. Ik mag hier niet zijn. Dat voelde ik heel erg. Ik was het levende bewijs dat zij er niet meer is. Ik wilde nog steeds anderen gelukkig maken net als vroeger, maar dat lukte nu niet. Het was te groot.”
Verlies van verwachtingen
“Anderen in een vergelijkbare situatie zou ik adviseren: loop niet te hard van stapel ook niet voor jezelf. Je stapt ergens in waar rouw is. Waar ik onvoldoende bij stil heb gestaan toen is om stil te staan bij mijn eigen rouw. Het verlies van mijn moeder, maar ook het verlies van verwachtingen. Je start een relatie en stapt binnen in een gezin. Je begint op dat punt. En daardoor ben ik ook geen onderdeel van bepaalde gesprekken, herinneringen, tradities. Mijn partner en zijn eerste vrouw hadden alles meegemaakt zoals verkering, zorgeloos vakantie vieren, een vrije keus in waar ze samen wilden wonen, trouwen en samen kinderen krijgen. In onze situatie was zorgeloos uit eten met z’n tweeën al een uitdaging. Ik woonde heerlijk in mijn huisje in Utrecht, maar zijn kinderen waren helemaal geworteld in Houten. Daarom verhuisde ik van Utrecht naar een gezinshuis in Houten. Beste een hele stap, want ik had mezelf beloofd nooit uit Utrecht weg te gaan. Ik ben heel dankbaar dat mijn kinderwens wel in vervulling is gegaan, wat natuurlijk niet altijd vanzelfsprekend is. Samen hebben wij nog twee kinderen gekregen.”
En we noemen dat dan een nieuw gezin…
“In ons samengestelde gezin had iedereen rouw. En dat geldt voor veel samengestelde gezinnen. Er is een scheiding geweest of een overlijden. De kinderen hebben rouw, de nieuwe partner begint ook niet als een onbeschreven blad. Er zijn dingen die niet meer hetzelfde worden. En dat geldt ook voor de omgeving van het gezin. Ook de schoonouders, andere familie en vrienden hebben rouw en een rugzak.”
Rugzakken kunnen botsen
“Rouwen doet iedereen ook op zijn eigen manier en vaak niet op hetzelfde moment. Ook rugzakken kunnen botsen. Rouw komt in een samengesteld gezin steeds voorbij. Je wordt zelf overvallen door verdriet van het gemis of anderen hebben dat. Zo herinner ik mij dat wij op de verjaardag van mijn stiefmoeder een taart hadden gebakken omdat ze op haar verjaardag bij ons was. In plaats van dat ze blij reageerde, huilde ze omdat haar kinderen op dat moment niet bij haar waren (maar bij hun vader). Maak daar maar chocola van als kind. En we noemen dat dan een nieuw gezin, ik noem het liever twee gebroken gezinnen bij elkaar, of om alles in te sluiten wat er is: een ‘stiefsysteem’.”
Een stiefsysteem heeft tijd nodig
“Het is niet altijd makkelijk om een stiefsysteem goed te laten werken. Wat ik uit eigen ervaring kan zeggen is dat als je de liefde vindt, je moet volhouden. Het kost tijd. Je hebt niet binnen een paar jaar een nieuw ‘gezin’. Wij zijn nu 20 jaar samen en ik heb sinds een aantal jaren nu wel het gevoel dat we familie van elkaar geworden zijn. Wat ik weleens heb gehoord is dat het vier tot zeven jaar duurt. En uiteindelijk zal het nooit zo worden als een ‘kerngezin’. Dat is wel de disclaimer die ik mensen meegeef aan het begin.
Het vraagt ook de nodige flexibiliteit. Erkenning geven aan de overleden vader of moeder blijft belangrijk. Kinderen lijken soms makkelijk mee te gaan in de situatie. Maar door onverwachte gebeurtenissen kan nieuwe rouw ontstaan of de oude rouw weer omhoog komen. En als één persoon in het systeem gaat wankelen, wankelt het hele systeem een beetje mee.”
Huiswerk
“Wat vooral een belangrijke les is geweest, is dat ik in de rol moest groeien en dat ik ben blijven leren, nu nog steeds, dat stopt eigenlijk niet. Ik was en ben verantwoordelijk voor mijn eigen groei. Als stiefouder moet je ‘huiswerk’ doen om er zo zuiver mogelijk voor de kinderen te kunnen zijn. Spit je eigen rugzak door en leg die niet bij de (stief)kinderen neer. Dat geldt eigenlijk voor alle ouders, maar in stiefsystemen zijn er meer triggers omdat je met veel meer mensen in verbinding staat die in eerste instantie niet voor elkaar kozen. En rouwen en hechten zijn nu eenmaal grote thema’s in een mensenleven.”
Liefde is fantastisch
“Twee van de drie stiefgezinnen valt uit elkaar dus het is duidelijk echt geen makkelijke taak. Hulp zoeken door boeken te lezen of een cursus of training te volgen bijvoorbeeld bij de Stiefacademie, kan helpen. Tot slot wil ik nog toevoegen dat het niet alleen maar moeilijk of ingewikkeld is. Maar het is ook fantastisch dat je weer verliefd kunt worden en dat er weer liefde is in een huis. Rouw en een nieuwe liefde kunnen ook heel goed samengaan en uiteindelijk weer tot een veilig en liefdevol thuis leiden voor partners en kinderen.”
Karin schreef twee boeken:
Ouders zonder voorbeeld, over vader/moeder worden als je zelf jong een of beide ouders verloor of bent afgestaan ter adoptie
(Ankersmid, M. & Hollander, K. den (2010).De mijne zijn de liefste, over de dynamieken in samengestelde gezinnen (vanuit systemisch perspectief)
(Hengst, M. & Hollander, K. den (2019).
Karin studeerde af op het onderwerp ‘Hechten en rouwen in ouder-kind-relaties (bij jong ouderverlies)’ en zij specialiseerde zich in samengestelde gezinnen die zijn ontstaan na overlijden. Daarnaast is zij oprichter en directeur van Stichting Stiefacademie Nederland, het expertisecentrum voor samengestelde gezinnen: www.stiefacademienederland.nl
Voor vragen, coaching of bestellen van een boek, mail naar info@karindenhollander.nl
Karin is een van de begeleiders van de EvE Foundation.